Ace Carlo S. Oronia, Polytechnic University of the Philippines

Ang mga sunog ay ipinagpapalagay na lamang bilang mga “minor news event” kung  ikukumpara sa mas mapaminsalang mga sakuna gaya ng mga bagyo at lindol. Sa kabila nito, mula  noong unang panahon hanggang sa kasalukuyan, ang mga sunog ay nananatiling isa sa mga  pangunahing banta sa mga imprastruktura at mga ari-arian.1 Ang ganitong sakuna ay hindi na bago  sa karanasang pangkasaysayan ng Maynila. Ayon nga sa historyador na si Greg Bankoff, madalas  na tinutupok ng malalaking sunog ang Kamaynilaan noong kolonyal na panahon. Bilang  halimbawa, noong 1583, 1603 at 1628, naabo ng sunog ang katedral, ospital, fuerza, mga gusali at  maging ang buong Parian sa Maynila. Ipinagpapalagay ng mga opisyal na ang pagtatapon ng upos  ng tabako at kapabayaan tuwing nagluluto ay ilan sa mga nagiging sanhi ng sunog. Bukod pa rito,  nakakadagdag din sa panganib ang dikit-dikit na mga kabahayan na gawa sa mga materiales  ligeros (light/combustible materials) na mabilis magliyab. Hanggang ika-20 siglo ay ganito pa rin  ang porma ng mga kabahayan sa Maynila. Maraming mga bahay pa rin ang yari sa mga light  materials at marami pa ring naninirahan sa mga bahay na gawa sa pawid.3 

Santa Mesa Fire St ation or Manila Fire Department No. 66 (Source: City of Manila Map, 1920)

Ganito ang kalagayan ng Maynila nang magpatayo ng mga istasyon ng bumbero ang mga  Amerikano. Sa pangunguna ng Manila Fire Department, ang mga istasyong ito ay naglalayong  pangalagaan ang mga kabahayaan at mga residente sa banta ng mapaminsalang apoy. Sila ang  nangangasiwa sa inspeksiyon ng mga lugar na maaaring pagmulan ng apoy gaya na lamang ng  mga tindahan at mga pabrika. Namamahagi rin sila ng mga permit para sa mga establisyimento  gaya ng mga sinehan at teatro.4 Sa panahon ng pananalasa ng isang sakit, kapaki-pakinabang din  ang mga istasyon. Halimbawa, sa pagkalat ng kolera sa Pilipinas noong 1903, naging kasangkapan  ang Manila Fire Department sa pagwasak ng mga bahay at barong-barong na maaaring  pinamumugaran ng sakit.5 Gampanin ng nasabing departamento na dagdagan ang mga fire  hydrants at magrekomenda ng mga lugar na maaaring tayuan ng karagdagang mga himpilan.  Bilang bahagi ng proyekto ng pagbibigay ng “sibilisasyon” sa mga Pilipino, ang departamento at  ang mga himpilan nito ay nagsilbi din bilang porma ng paghahanda sa mga manggagawang  Pilipino para sa hinaharap. Sa ulat noong 1906 sinasabing:  

It is the aim of the department to promote Filipinos to responsible positions  as soon as they show themselves capable of performing the higher duties.  The promotion of two Filipinos to the engines will be in the nature of an  experiment, which will be carefully observed because of the importance of  the work to be performed by these men. Filipino engineers have been  employed in the department as second-class engineers on apparatus of  lesser importance for some time.

Isa ang Santa Mesa Fire Station sa mga nabuong himpilan ng Manila Fire Department  noong ika-20 dantaon. Bagaman pinasinayaan noong 1919, mahigit isang dekada matapos ang  mga naunang istasyon ng bumbero sa Maynila, ang plano para sa pagtatayo ng isatasyon sa Santa  Mesa ay nakalatag na noong 1906 pa lamang kung pagbabatayan ang mga ulat ng pamahalaan. Sa  isang ulat noong 1906 makikita ang mga sumusunod: 

In order that Santa Mesa Heights may be properly protected, it will be  necessary to establish a station in the vicinity of the Rotonda, equipped  with an engine company. The nearest station to Santa Mesa Heights is  located in Tanduay at a distance of about 2 miles. The high ground is very desirable for residential purposes, and many houses have been constructed  during the last two or three years in which imported soft woods have been  extensively used. It will also be necessary to materially improve the water  system, as there is a great scarcity of fire hydrants. Unfortunately, several  fires have occurred on the Heights, and in a majority the residences were  almost totally destroyed. 

Sta Mesa Fire Station, Manila Fire District stamp design by Nadia Cruz

Batay na rin sa ulat, nagkaroon na ng ilang kaso ng sunog sa Santa Mesa sa mga nagdaang  taon. Dalawa sa mga ito ay naganap noong Marso 1903 at Hulyo 1905. Ang naganap na sunog  noong Marso 1903 ay hindi ganoon kalaki ang naidulot na pinsala bagaman nakahagip ito ng  walong bahay at nakatupok ng mga ari-arian na aabot sa humigit-kumulang 3,000 piso. Paglalaro  ng apoy ng mga bata sa tapat ng Hipodromo de Santa Mesa ang sinasabing pinagmulan ng sakuna.  Naapula ang apoy sa tulong ng mga bumbero mula sa istasyon ng Tanduay, Paco, at Sta. Cruz.

Noong Hulyo 1905 naman, ang bahay ng kilalang mangangalakal na si Carlos Fressel ang tinupok  ng apoy. Tinatayang aabot sa halagang 22,000 piso ang nasunog na bahay idagdag pa rito ang mga  ari-ariang di natukoy ang halaga. Nahirapan ang mga bumberong rumesponde sa sunog sapagkat  mabilis na kumalat ang apoy sa mga kabahayan. Ngunit, ang pinakamalungkot na kaganapan dito  ay ang pagkasawi ng dalagang anak ni Fressel. Ayon sa ulat:  

Ang anac na dalaga nila G. Fressel ay nagdudumaling nasoc sa isang silid  dahil mandin sa isang mahalagang bagay na canyang nalimutan; nguni’t  sawing palad! paglabas niya’y hindi na macasagasa sa apo’y na sa licod at  harap ay totoo nang maalab. Sumigaw, nagpagibic, ibig lumundag, nguni’t  walang ipangyari: noon di’y pinuluputan siya sa catawan ng walang awang apoy hangang maging uling na tulad sa isang malaking dupong

Ang mga kasong ito ng sunog sa Santa Mesa ay maaaring ilan lamang sa mga dahilan na  nagtulak sa Manila Fire Department na magtayo ng himpilan ng bumbero sa nasabing lugar noong  1919. Ang himpilan na kilala rin sa katawagang Station No. 8 at matatagpuan sa mga lumang mapambilang M.F.D No. 66 ay naging saksi na sa napakaraming makasaysayang pangyayari sa Kamaynilaan. Natunghayan nito ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig at himalang nakaligtas sa nasabing digmaan.

Sa kasalukuyan, nagkaroon ng plano ang pamunuan ng Bureau of Fire Protection upang palitan ito ng bago at modernong istruktura dahil na rin sa kalumaan nito at itinuturing bilang peligroso. Gayunman, sa pamamagitan ng mga heritage advocates ay napigilan
ang pagwasak nito. Sang-ayon kasi sa Batas Republika Blg. 10066 o ang National Cultural Heritage Act of 2009 na inamyedahan at mas pinalawak pa ng Batas Republika Blg. 11961, ang mga istrukturang lampas na sa limampung taong gulang (50 years old) ay itinuturing na bilang mga important cultural property. Kaugnay nito ay itinatadhana ng batas na hindi maaaring basta-bastang wasakin o baguhin ang naturang mga istruktura. Sa pamamagitan ng sama-samang aksyon ng iba’t-ibang stakeholders na naglalayong pangalagaan ang mga pamanang kultural ng bansa, napigilan ang demolisyon ng Santa Mesa Fire Station.

Manila Fire Department at work (Source: Annual Reports of the War Department Volume 5: Report of the Philippine Commission, 1903)